Agresja dzieci w wieku przedszkolnym
Coraz częściej już u dzieci w wieku przedszkolnym można spotkać się z przejawami zachowań agresywnych. W obecnych czasach, w których dorośli żyją w ciągłym pędzie, a dzieci mają łatwy i szybki dostęp do wielu urządzeń elektronicznych i mediów, bombardujących je różnymi bodźcami, dużo łatwiej o pojawienie się i powtarzanie zachowań agresywnych, napadów złości oraz stosowania przemocy wobec innych.
Musimy także pamiętać, że zarówno w domu, jak i w przedszkolu zachowania agresywne dziecka nie wynikają z jego złej woli. Są one rezultatem społecznego uczenia się (naśladowania innych), brakiem zaspokojenia podstawowych potrzeb lub reakcją na określone przeżycia czy skutkiem nieradzenia sobie z pewnymi emocjami.
Czym właściwie jest agresja?
Według naukowców agresja jest całkiem naturalną skłonnością każdego człowieka. Warto też wiedzieć, że to poczucie gniewu wywołuje agresję, a pojawia się ono już w drugiej połowie pierwszego roku życia dziecka. Następnie w naszym życiu pojawia się coraz więcej emocji, takich jak: frustracja, strach czy złość, na które człowiek często reaguje agresją. Nie bez znaczenia w tym wypadku pozostaje również męski hormon – testosteron.
Psychologowie określają agresję jako rzeczywisty akt wrogości lub grożenie, w wyniku którego zachodzi cierpienie, szkoda lub krzywda innego człowieka. Jest to zachowanie nieakceptowane społecznie. A im szybciej dziecko to zrozumie, tym prędzej będzie chciało nauczyć się opanowania agresji. Będzie wówczas miało cel – akceptację społeczną – akceptację w grupie rówieśniczej, wśród dorosłych i rodziny.
Agresja jest wszechobecna w dzisiejszym świecie i nawet najmłodsze dzieci mogą przejawiać takie zachowania poprzez fizyczne „wyładowanie się” - jak bicie, kopanie, szczypanie, gryzienie, popychanie, niszczenie cudzych rzeczy, ale także przez jej formy słowne: prowokowanie kłótni, sprzeczki, przezywanie i wyśmiewanie innych.
W przedszkolach zachowania agresywne spotyka się bardzo często, ponieważ w dużej grupie dzieci takie sytuacje są nieuniknione, choć to nie oznacza, że mamy się na nie godzić. Aby było ich jak najmniej, najlepszym rozwiązaniem jest wspólne, jednokierunkowe działanie rodziców dzieci i wychowawców przedszkolnych.
Skąd się bierze agresja u małych dzieci?
Starsze dzieci często biją się, naśladując dorosłych, treści programów telewizyjnych czy gier. Natomiast emocją, która prowadzi najczęściej do agresji dzieci w wieku przedszkolnym, jest złość. Złość może u maluchów wywoływać np.
- chęć zwrócenia na siebie uwagi,
- walka – o własne bezpieczeństwo, o przywództwo, o terytorium,
- obrona rzeczy, które w danym momencie są dziecku bliskie, np. zabawki,
- gdy jakaś rzecz, np. zabawka nie działa, jak należy,
- gdy ktoś przeszkadza dziecku w zabawie lub przerywa mu zajmujące go zajęcie,
- gdy ktoś wydaje dziecku polecenie, a ono nie ma ochoty tego zrobić w danej chwili,
- krępujące ruchy ubranie, zbyt ciasne rękawy, drapiące rajstopy, za mocno zawiązany szalik,
- fizyczne niedogodności: zimno, głód, pragnienie, zmęczenie, nadchodząca choroba, wysoka temperatura w pomieszczeniu,
- znudzenie,
- postawy rodzicielskie, jak odrzucenie, nadmierne ochranianie lub stawianie zbyt wysokich wymagań,
- temperament – są dzieci bardziej absorbujące dorosłych, grymaszące, płaczące i w tym wypadku decyduje o tym czynnik genetyczny.
Pomijając czynniki wrodzone, agresywną osobowość kształtują również: przemoc, zaniedbanie i brak miłości. Alkohol, brak pracy, trudne warunki życia często wyzwalają w dorosłych agresję wobec dzieci, co ma ogromny wpływ także na funkcjonowanie najmłodszych. Należy również pamiętać, że także w rodzinie prawidłowo funkcjonującej wychowawczo, gdy dziecko nazywane jest np. leniem, bałaganiarzem, ciamajdą, nie zdając sobie z tego sprawy, stosujemy wobec niego przemoc słowną i uczymy je agresji werbalnej.
Jak zapobiegać agresji u przedszkolaków?
Rodzice mają największy wpływ na dziecko. To właśnie oni powinni pomóc mu odnaleźć akceptowany społecznie sposób wyrażania uczuć i poradzenia sobie z agresją. Należy pamiętać, aby nie krzyczeć na dziecko, gdy zachowuje się nieodpowiednio, ponieważ to jeszcze bardziej nasila jego agresywne zachowanie. Mówmy: „Bardzo cię kocham, nawet jak jesteś niegrzeczny, ale nie podoba mi się twoje zachowanie / nie lubię, jak się tak zachowujesz”. Uczmy dzieci szacunku dla innych. Nie kupujmy zabawek – pistoletów, karabinów i nie bawmy się z nimi w wojnę. Kontrolujmy, jakie bajki czy filmy ogląda nasze dziecko i eliminujmy te, które ukazują agresję. Pokazujmy, że nie podoba nam się przemoc w telewizji i grach komputerowych.
Jest wiele sposobów, aby rozładować napięcia emocjonalne u dzieci, są to m.in.:
- codzienny wysiłek fizyczny, np. spacer, bieganie, zabawy na podwórku z rówieśnikami, udział w zorganizowanych zajęciach sportowych,
- wszelkie działanie twórcze, np. rysowanie, teatrzyk, granie na instrumencie, śpiew itd.,
- pozwólmy dziecku na płacz, jeśli ma taką potrzebę,
- rozmawiajmy z dzieckiem przed snem, aby je lepiej poznać i pomóc mu wyrazić swoje uczucia,
- czytajmy dziecku książki, zadając przy tym pytania o postępowanie bohaterów i rozmawiając z nim o morałach płynących z ich treści (nauka empatii),
- sięgajmy po bajki terapeutyczne,
- stwórzmy dziecku w domu kącik relaksacyjny,
- słuchajmy muzyki wyciszającej, relaksacyjnej.
Mniejszym dzieciom można dać „piłkę złości”. Musi to być średnio miękka piłka, która mieści się w dłoni. Dziecko, gdy się złości z całej siły ściska piłkę, pozbywa się w taki sposób nadmiaru energii i się wycisza. Można też dać zezłoszczonemu dziecku starą gazetę do podarcia, ono drze ją na małe kawałki, które zwija w kulki i wyrzuca do kosza.
Dziecko powinno zobaczyć i zrozumieć, że zachowania agresywne nie mają sensu i są mało skuteczne. To my na każdym kroku powinniśmy dostarczać dziecku prawidłowych wzorów zachowań – spokojnych i opanowanych, aby mały człowiek był przekonany o ich skuteczności. Dostrzegajmy też i często chwalmy dzieci za pozytywne zachowania. Przygotujmy wspólnie z dzieckiem kodeks zasad – co wolno robić, a czego nie – i powracajmy do niego w sytuacjach tego wymagających. Przede wszystkim rozmawiajmy i jeszcze raz rozmawiajmy z naszymi dziećmi! Starajmy się je poznać i zrozumieć. My także powinniśmy być wobec nich empatyczni, cierpliwi i wyrozumiali. Dajmy im dobry przykład, ponieważ dzieci uczą się nie na podstawie naszych słów, lecz czynów. Pamiętajmy, że to my jesteśmy wzorami zachowań dla swoich pociech!
Źródła:
* Dieter Krowatschek „Jak sobie poradzić z agresją u dzieci”
* Gabriele Haug-Schnabel „Agresja w przedszkolu. Poradnik dla rodziców i wychowawców”
* Adam Frączek red. „Z zagadnień psychologicznych agresji”
* Elizabeth B. Hurlock „Rozwój dziecka”
* Vasta Ross, Haith Marshall M., Miller Scott A. „Psychologia dziecka”
* https://zdrowyprzedszkolak.pl